Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Antik Kentleri
Dünya’nın en eski yerleşim yerlerine, tapınaklarına ve medeniyetlerine ev sahipliği yapan Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin şehirleri artık Mezopotamya adı ve markası altında tanıtılıyor. Bu oluşumun bir parçası olarak ne kadar gurur duysam az. Uzun zamandır zaten bölge illeri ile ilgili bir çok yazıyı yayınlamıştık. Bundan sonra da özelikle tematik yazılar ve rota seçenekleri gibi farklı yazılar da olacak. Bu yazıda da Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Antik Kentleri ‘ni tek tek anlattım. Rotalarınızı oluştururken bu mekanları dahil etmeyi unutmayın.
Adıyaman’ın Antik Kentleri
Kommagene İmparatorluğu’nun bir çok antik kentine ve bölgedeki ilk UNESCO Kültür Mirasına ev sahipliği yapan Adıyaman’ın antik kentlerine şöyle bir bakalım.
1. Perre Antik Kenti – Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Antik Kentleri
Adıyaman şehir merkezine 4 km mesafede bulunan ve Pirin Mahallesinde yer alan bu antik kent Kommagene Krallığının beş büyük antik kentinden birisi. Burası aynı zamanda ülkemizdeki en büyük nekropol alanlarından birine ev sahipliğ yapmakta. Dünya üzerinde ilk şarap markası olan ve ihraç edilen Monarita da bu bölge de üretilerek dünyanın dört bir yanına gönderilmiş. Bu alanda 17 metrelik su sarnıcı, kaya mezarları ve hemen yakında bulunan Roma Çeşmesi görülmeye değer mekanlar. 2020 itibariyle giriş ücreti 10 TL ve Müze Kart’a ücretsiz. Perre Antik Kenti Konumu
2. Arsemia Antik Kenti
Kommagene İmparatorluğunun yazlık sarayı olarak bilenen ve Nemrut Dağı’na en yakın konumda bulunan bu antik kent 3 önemli mekana ev sahipliği yapıyor. Türkiye’nin en büyük tek parça duvar yazısı olan ve Kommagene Anayasası’nın yazıldığı duvar, Dünya’da nadiren görebileceğiniz doğal buzdolobi, son olarak da Antiochos ve Herakles’in en sıkıştığı rölyef de bu alanda bulunuyor. İçeri giriş ücretsiz. Arsemia Antik Kenti Konumu
Bunun dışında Nemrut Dağı ve Kral Heykelleri ile Karakuş Tümülüsü Anıt Mezar olarak nitelendirildikleri için bu kategoriye almadık. Dilerseniz detaylı bilgi için yazımızı okuyabilirsiniz. Adıyaman’da Gezilmesi Gereken 8 Mekan
Batman Antik Kentleri
3- Hasankeyf Antik Kenti
Bundan bir kaç yıl öncesine kadar sadece ülkemizin değil Dünya’nın en ünlü antik kentlerinden biri olan Hasankeyf’e ev sahipliği yapan Batman, Ilısu Barajı’nın tamamlanıp bölgeye su dolmasıyla bu meşhur antik kenti neredeyse tamamen kaybetti. Daha doğrusu İnsanlık kaybetti. Çeşitli çalışmalar sonrasında 610 yıllık Er-Rızık Camisi, Artuklu Hamamı, Sultan Süleyman Koç Camisi, İmam Abdullah Zaviyesi, Zeynel Abidin Türbesi, Eyyubi (Kızlar) Camisi ve kale giriş orta kapısı iki kilometre mesafedeki Kültürel Park’a taşındı. Geriye kalan mağaralar dışında maalesef tüm tarihi yapılar sular altında kaldı. Hasankeyf dışında bir kaç höyük ve türbe dışında Batman’da antik kente dair bir eser yok. Sadece Diyarbakır ile sınırı oluşturan Malabadi Köprüsü’nü mutlaka görmenizi tavsiye ederim. Batman Gezi Rehberi
Diyarbakır Antik Kentleri
32 farklı medeniyete ev sahipliği yapan ve insanlığın ilk yerleşim yerlerinden bazılarını barındıran Diyarbakır tarihi mekan zenginliği açısından da Türkiye’nin en önemli şehirlerinden.
4. Zerzevan Kalesi ve Mitras Tapınağı
Bu yazımızın teması Antik Kentler ancak Zerzavan Kalesi’de bir çok farklı tarihi eseri bir arada barındırdığı için Antik Kent olarak değerlendiriliyor. Roma’nın gizli dini olan Mithras Dininin en doğudaki tapınağının burada bulunması tüm Dünya’nın gözünü buraya çevirdi. Yakında çok daha fazla konuşulacağını söyleyebilirim. Son 5 yılda 400.000’e yakın yabancı turistin de buraya geldiğini düşünürsek geleceği çok parlak. Aynı zamanda yine bu kale Roma’nın en doğudaki garnizonuymuş. 1000’e yakın Roma askerinin aileleri ile burada yaşamasından dolayı bölgede evler, silah depoları, kilise, su kanalları gibi bir çok eser var. 2019 yılı itibariyle UNESCO Kültür Mirası Geçici Listesine de alındı. Diyarbakır ile Mardin’in ortasında bulunan bu kent anayola da çok yakın konumda bulunuyor. Giriş şimdilik ücretsiz. Zerzevan Kalesi Konumu
5. Çayönü Antik Kenti
Diyarbakır’ın Ergani İlçesine 7 km mesafede bulunan bu höyük, günümüzden yaklaşık 10.000 yıl öncesine dayanan geçmişi, ilk yerleşim yerlerinden biri olması sebebiyle oldukça önemli bir yer. Neolotik Çağ’ın en önemli kalıtılarından biri olarak kabul ediliyor. Buğdayın tarımda ilk kez kullanıldığı ve köpeğin ilk kez evcilleştirildiği gibi önemli bulgular bulunmuş. Hemen yakınında bulunan yine aynı döneme ait izleri taşıyan Hilar Mağaraları ile birlikte mutlaka görülmesi gereken bir yer. Çayönü Konumu
6. Körtiktepe – Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Antik Kentleri
Yine sizi şaşkına çevirecek bir antik kent daha var sırada. Diyarbakır’ın Bismil ilçesine yakın bir konumda bulunan, şu ana kadar 30.000’den fazla eser çıkarılan bu yer 12.500 yıla yakın geçmişe sahip. Yapılan araştırmalarda 12.500 yıl öncesinde dokuma amacıyla kullanılan kemik iğneye rastlanılmış. Yerleşik düzene geçişin en önemli örneklerinden biri olarak kabul ediliyor. Kazılar halen devam ediyor. Çıkarılan eserleri Diyarabakır Arkeoloji Müzesinde görebilirsiniz. Körtik Tepe Konumu
7. Diyarbakır Suriçi – Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Antik Kentleri
Diyarbakır suriçi bir roma şehri olarak uzun süre imar edilmiştir. antik roma hamamı içaklede bulunur, yönetici sarayı ve kiliseler içkalede bulunur. Antik roma kentlerinde birbirini 90 derecelik dik açıyla kesen ana arter yollar diyarbakır suriçinde günümüzde halen kullanılmaktadır. Antik agora kent çarşısı bugün, çarşı olarak kullanılmaya devam eden yoğurçular çarşısı bölgesi ve çevresidir. Birbirini dik kesen bu arterler dünya mirası surlarda yer alan 4 ana kapıya çıkar. Surların günümüzdeki durumuna temel olan şeklini M.S. 349 yılında Roma İmparatoru Constantinus tarafından genişletilmesi ve bazı kısımlarının onarılmasıyla almış.
Bunların dışında Diyarbakır İçkale’de bulunan Amida Höyük, Bismil’e bağlı Üçtepe, Silvan’da bulunan Hasuni Mağaraları antik kent olarak görülmese de İnsanlık tarihinin en önemli yerleşim yerlerinden bazıları.
Tam olarak antik kent olmasa da Lice’de bulunun Dakyanus, Ergani’de bulunan Makam Dağı, Eğil’de bulunan Asur Kalesi ve Kral Mezarları, Lice’de Bulunan Bırkleyn Mağaraları şehirde bulunan diğer önemli antik mekanlar.
Gaziantep Antik Kentleri
Mozaikler şehri Gaziantep şehir merkezi açısından daha çok Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait mekanlara ev sahipliği yapsa da civarında bir çok antik hatta Neolotik dönemden kalan mekanları da barındırıyor.
7. Zeugma Antik Kenti – Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Antik Kentleri
Gaziantep’in Nizip İlçesi ve Belkıs Köyü sınırları içinde bulunan bu meşhur antik kent Fırat Nehri kıyısında yer alıyor. Gaziantep merkeze 40 dakika uzaklıkta. Şu an Arkeoloji ve Mozaik müzesindeki bir çok eser bu alandan çıkarıldı.Ticari ve askeri bakımdan çok stratejik bir bölge olması nedeniyle tarihin her döneminde önemini korumuş.
Kommagene İmparatorluğunun da en önemli merkezlerinden biriydi. 80 bin nüfusu ile döneminin en büyük kentlerinden biri olan Belkıs / Zeugma, Mısır’daki İskenderiye’den ( Aleksandreia) ve komşusu sayılan Antakya (Antiokheia)‘dan daha küçük, Atina (Athena) ile aynı büyüklükteydi. Pompei ve şimdi dünyanın en büyük şehirlerinden biri olan Londra (Londinum) ‘dan ise birkaç kat büyüklükteydi. Bu kıyaslamalar bile şehrin o zaman ne kadar büyük olduğunu anlamanıza yetmiştir. Giriş ücretsiz. Zeugma / Belkıs Antik Kenti Konumu
8. Doliche Antik Kenti (Dülük)
Gaziantep Merkez’e 10 km uzaklıkta bulunan Doliche Antik Kenti 600 bin yıl öncesine ait izler taşıyan bir yer. Burası 2 bölgeye ayrılıyor. 1. kısım şu an toprak altında olan antik Kent, 2. kısım antik kente 3 km uzaklıkta bulunan Kutsal Alan. Bu alanda Mithras Yeraltı Tapınağı da bulunmuş. Çevrede onlarca kaya mezarları bulunuyor. Bu kısımları rahatlıkla gezebileceğiniz imlanlar belediye ve bakanlık tarafından oluşturuldu. Şarklı Mağara adı verilen yerin 600 bin yıl önce barınma amacıyla kullanıldığı bulunmuş. Alt Paleotik Dönemine ait bir çok eser de yine bu bölgeden çıkarılıp Arkeoloji Müzesine taşınmış. Bizans ve Hitit dönemlerinde de burası oldukça önemli bir yerdi. Giriş ücretsiz. Doliche Antik Kenti Konumu
9. Rumkale – Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Antik Kentleri
Halfeti ile birlikte ülkenin en popüler baraj gölü turu rotası haline gelen Rumkale Antik Dönem’den günümüze kadar Hromklay, Şitamrat, Ranculat, Kal-at el Rum, Kal-at el Müslimin, Kal-a Rhomayta ve Kale-i Zerrin (Altın Kale) gibi bir çok isimle anılmış. Birecik Barajı yapıldıktan sonra bölgeye su dolması ile oldukça popüler bir yer haline geldi. Su ile bütünleşince muhteşem bir görüntü sunan kale antik kent olarak da değerlendiriliyor çünkü kalenin üstünde bir çok eser yer alıyor. Aziz Nerses Kilisesi, Barşavma Manastırı, çok sayıda yapı kalıntısı, su sarnıçları, kuyu ve hendek bunlardan bazıları.
Özellikle eşine az rastlanan ters kule (su kuyusu) acilen restore edilip dünyaya tanıtılması gereken bir eser. Çünkü bir benzeri olan Sintra’daki kule milyonlarca turistin ilgisini çeken bir yer ki Sintra’ya göre daha da eski bir mekandan bahsediyoruz. Gaziantep’e 62 km mesafede bulunuyor. Kalenin üst kısmı şu an restore ediliyor. Belediye hem kale üstünde hem de karşısındaki karşılama noktasında bir çok mekanı hizmete açmış durumda. Rumkale Konumu
10. Karkamış Antik Kenti
Türkiye – Suriye sınır hattı üzerinde bulunan bu antik kent M.Ö. 12. yy’daki Geç Hitit Krallıkları arasında en güçlü krallık olan Karkamış Krallığından eserleri barındıyor. Özellikle M.Ö. I000. yıl başlarındaki yaşam biçimine, giysilerine ve kültürüne ışık tutan bir yer. Burada bulunan bir çok eser de Anadolu Medeniyetler Müzesi ve Gaziantep Arkeoloji Müzesinde sergileniyor.
Şu anda Açık Hava Müzesi olarak kabul edilen ve Yakın Doğu’nun en büyük taş işleme ve heykel atölyelerini barındıran Yesemek‘te oldukça önemli bir yer. Burası Islahiye ilçesine yakın bir mesafede bulunuyor ama Gaziantep’e biraz uzak. Yesemek Konumu
Kilis Antik Kentleri
Tarihte ilk kez Asurlar döneminde Ki-li-zi adıyla kurulmuş olan şehirde 18 adet höyük bulunuyor. Ancak Antik kent olarak en önemli yer Oylum Höyük olarak adlandırılıyor.
11. Ki-li-zi Antik Kenti (Oylum Höyük)
Asurlardan Medlere, Perslerden Roma İmparatorluğuna kadar bir çok medeniyetin izlerini taşıyan Ki-li-zi Antik Kentinde şu an sadece Oylum Höyük’te kazılar devam ediyor. Bu alanda M.Ö 4 bin yıl öncesine ait saray, yerleşim yerleri gibi bir çok eser gün yüzüne çıkarıldı. Aynı zamanda yine aynı döneme ait zeytin çekirdeği ve nar kabuklarına rastlandı. Bu bölgenin binlerce yıldır tarımsal üretime ev sahipliği yaptığına dair önemli bulgulara rastlandı. Oylum Höyük Konumu
Mardin Antik Kentleri
Mardin binlerce yıldır dünyanın en önemli yerleşim merkezlerinden biri oldu. Zaten Mardin ve Midyat’ın kendileri bile antik kentler olarak değerlendiriliyorlar. Bunların dışında diğer ilçe merkezleri de son derece tarihsel öneme sahip.
12. Dara Antik Kenti
Son zamanlarda gördüğüm antik kentler arasında beni en çok heyecanlandıran yer oldu. Adını Pers Kralı Darius’tan alan, Mezopotamya’nın Efes’i olarak kabul edilen bu kent Mardin merkeze 30 km uzaklıkta bulunuyor. M.S 505 tarafında bir garnizon kenti olarak Sasanilere karşı korunmak için askeri amaçla kurulmuş. Burayla ilgili özel bir yazıyı yazacağım çünkü gerçekten ayrıca yazılması anlatılması gereken bir yer. Bölgede 2 adet su sarnıcı ki biri gerçekten muazzam bir ambiyansa sahip, kiliseler, zindan, tophane, agora, kale duvarları, anıt mezarlar ve nekropol alanlar bulunuyor. Bir çok farklı medeniyet burayı kullandığı için hem mimari anlamda hem de nekropol ve mezarlar açısından oldukça farklı eserlere sahip. Dara Antik Kenti
Dara’nın dışında Düneysir Antik Kenti (Kızıltepe) , Şamrah (Mazıdağı), Nisibis (Nusaybin), Masarti (Ömerli) , Rışmir (Yeşilli) olarak bilinen ilçeler de bir çok tarihi mekanı görebilirsiniz. Girnavaz Höyüğü de Antik Kent niteliğindedir.
Siirt Antik Kentleri
İnanç turizmi açısından oldukça önemli bir şehir olan Siirt, bir çok kale ve tarihi mekanlara da ev sahipliği yapıyor ancak şehirde Antik Kent olarak nitelendirebileceğimiz bir eser bulunmuyor.
Şanlıurfa Antik Kentleri
Peygamberler şehri Şanlıurfa bir çok Antik kente de ev sahipliği yapıyor. Daha çok ilçelerde bulunan bu mekanlara gelin beraber bakalım.
13. Soğmatar Antik Kenti
Son yıllarda adını sık sık duymaya başladığımız Soğmatar Antik Kenti, M.S 2. yy’da Paganlar için oldukça önemli bir ibadet merkeziydi. Tektek dağlarının eteklerinde uzanan bu antik kentte 7 gezeni temsil eden dairesel tapınak kalıntıları, Antik Soğmatar Kalesi ve binlerce yıldır yerleşim yeri olarak kullanılan Pognon Marağarası bulunuyor. Soğmatar Konumu
14. Şuayb Antik Kenti
Soğmatar’a oldukça yakın bir konumda ve Harran ilçesine 53 km mesafede bulunan bu Antik Kent’in Geç Roma dönemine ait olduğu düşünülüyor. Şuayp Peygamberin buradaki bir mağarada bir dönem kalmasından dolayı adı bu şekilde konulmuş. Bölgede aynı zamanda
15. Göbeklitepe – Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Antik Kentleri
Artık dünyaca ünlü bir isme sahip olan bu alan her ne kadar tapınak olarak bilinse de civarda bulundurduğu heykel atölyeleri ve bazı diğer yapılarla Antik Kent olarak da kabul ediliyor. Göbeklitepe’yi diğer yazılarımızda detaylıca anlatmıştık. Bu listede de yerini almasaydı olmazdı. UNESCO Kültür Mirası Listesine dahil edilen 12 bin yıl öncesine dayanan tarihiyle Dünyanın En Eski Tapınağı olarak kabul edilmektedir.
16. Harran – Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Antik Kentleri
Harran daha çok Kümbet evleri ve Dünyanın ilk üniversitelerinden birine ev sahipliği yapmasından dolayı bilinen bir ilçemiz. Eserler daha çok Fatimiler, Zengiler, Eyyubiler ve Selçuklular dönemine ait. Ancak M.Ö. 3000’li yıllara kadar giden bir geçmişi var. Babiller döneminden kalma Sin Mabedi’nin burada olduğu düşünülümektedir.
Şırnak Antik Kentleri
Şehir’de Babil, Asur, Med, Guti, Selçuklu, Osmanlı, Rum, Arap, Emevi, Abbasi dönemlerine ait bir çok tarihi mekan bulunmaktadır. Tam olarak bir Antik Kent bulunmasa da bu alanda değerlendirilebilecek bazı mekanlara da ev sahipliği yapıyor.
17. Finik Ören Yeri | Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Antik Kentleri
M.Ö 4 bin yılına dayanan geçmişiyle Finik Ören Yeri onlarca mağara ev, zindan, saray, sarnıç gibi tarihi mekanlara ev sahipliği yapıyor. Finik Konumu
Bunun dışında
Babil Ören Yeri , Kasrik Ören Yeri, Şah Ören Yeri, Bazebde Ören Yeri Şırnak’ta bulunan diğer tarihi mekanlar olarak ziyaretçilerini bekliyor.
Mezopotamya ile ilgili yeni yazılarımızda görüşmek üzere,
İyi Seyahatler
