Kars Peynir Müzesi | Kars Gezilecek Yerler 2024

Kars Peynir Müzesi  | “Dünyanın 18. peynir rotası” olarak tescillenen Kars’ta açılan Peynir Müzesi’ni daha önce duymuş muydunuz? Şehri güneyinden gelebilecek saldırılara karşı korumak için 1734 yılında inşa ettirilen tarihi Süvari Tabyasında kurulan ve Türkiye’deki tek tematik peynir müzesi olan bu müzeyi bir akşamüzeri eve dönüşte tesadüfen görüp ziyaret ettim.

Gravyer başta olmak üzere 30 dan fazla peynirin üretildiği Kars’ta bölgedeki peynir çeşitlerinin ve yaşamın unutulmaması, gelecek kuşaklara aktarılabilmesi amacıyla şehrin kimliğine 2022 yılında kazandırılmış bu müze eşsiz bir turizm destinasyonu olmuş. O kadar çok beğendim ve etkilendim ki her detayını sizlere de aktaracağım. Keyifle okumalar.

Kars Peynir Müzesi Nerede? Hangi Günler Açık? 

Kars Gençlik Merkezi’nin arka tarafında, Kars Çayının hemen yanında Ortakapı, Tabya Altı, 1. Şener Sokakta yer alan müze bulunması kolay bir konumda. Haftanın 7 günü 09.00-18.00 saatleri arasında açık olan müzede 65 yaş üstü ve 12 yaş altına girişler ücretsiz. Müze kart ise geçersiz. 

Müzenin İçerisinde Neler Var? | Kars Peynir Müzesi

1100 metrekare dolaşılabilir alanı bulunan tarihi tabya ve yanına yüzlerce gravyer maketleriyle sembolik yapılan müze girişi ihtişamıyla dakikalarca hayran kalıp inceleyeceğiniz türden. Peynir Müzesi’nin içerisinde ise büyükbaş hayvanların tükettiği, peynirin asıl ham maddesi olan endemik bitkilerin tanıtıldığı bölüm, Kars’ta yetiştirilen çok özel ırkların bulunduğu ahır bölümü, süt dolu güğümler, yaylalardaki yaşamın gözlemlenebildiği maketler, Gravyer yapımının bal mumu heykellerle canlandırıldığı salon, peynirin yapım sürecinin anlatıldığı peynir salonu, video odası, temsili Kars-Ankara Gazi Garı, Kars Evleri salonu, müze mağazası,  özel tarifler verilen şefin bölümü ve workshop atölye bölümleri yer alıyor. 

Müzeyi Gezerken Dikkat Etmeniz Gerekenler

1700-1800’lü yıllarda Osmanlı-Rus savaşlarında 46 tabya yapılmış. Bu tabyalardan bir tanesi de müzenin içinde bulunduğu Süvari Tabyası. Yıllar içinde farklı amaçlar için hizmet etmiş. Özellikle soğuk hava deposu olarak kullanılmış. Kars halkı da burayı ‘buzhane’ olarak biliyormuş. Biletinizi alıp tabyaya attığınız ilk adımda dokusunun bozulmadan müzeye dönüştürüldüğünü de eminim ki hissedeceksiniz. Dikkatinizi kocaman bir panoda yazılı tavsiyeler çekecek. Bu tavsiyeler müzeyi en verimli şekilde gezebilmeniz için oluşturulmuş. Ahır bölümünde mutlaka süt sağın! İçi süt dolu güğümü taşımaya çalışın! Kars’ın muhteşem yaylalarındaki yaşamı gözleyin! Peynirin imalat serüvenini keşfedin! Ünlü şefin sürpriz tariflerini kaçırmayın! Muhakkak peynir atölyemizde sizde bir Kars peyniri imalatını gerçekleştirin! Bir teker Kars gravyeri kaç kilogramdır? Kaldırabilir misiniz? Deneyin! gibi. Umarım tüm tavsiyelere uyarak müzenin hakkını verirsiniz.

Dünya Peynir Tarihi – Kars Peynir Tarihi 

Müzede bulunan Dünya Peynir Tarihi panosunda, Mezopotamya’da M.Ö. 7000-10000 yıllara ait yazıtlardaki resimlerde peynirin o zamanlarda üretildiğini gösteren figürlerin bulunmasından, Eski Mısır uygarlığı tarihinde dönemin kralının mezarında bulunan çömleklerde yapılan analizler sonucu peynirin varlığının kanıtlanmasına, XII ve XIII yüzyıllarda yazılan destansı Dede Korkut Kitabı’nda da peynir sözcüğüne rastlanmasına, endüstriyel peynir üretimi için ilk fabrikasının 1815’te İsviçre’de açılmasından Kars ilindeki peynirin tarihine kadar birçok bilgi ayrıntılı bir şekilde verilmiş. 

1905 yılında Kars’ta ve Ardahan’da 32 adet gravyer imalathanesi bulunmuş olup, bu imalathaneler 1918 yılına kadar faaliyet göstermişlerdir. Bu peynir ustalarının Türkiye’yi terk etmesinden sonra gravyer peyniri üretimi bu ustaların yanında yetişen Türkler tarafından günümüze kadar devam etmiştir. Kars ilindeki kaşar peyniri üretiminin ilk olarak Filibeli Fehmi Bey ve Süleyman Beylerin mahiyetinde Kars’a 5 km mesafedeki Viladikars (Kümbetli) köyünde üretilmeye başlandığı, dayanıklı ve lezzetli bir ürün olması nedeniyle kısa sürede halk tarafından benimsenen kaşar peynirinin üretimi bu yıllardan sonra yaygınlaşarak devam ettiği ve 1948 yılında ildeki kaşar peyniri üreten imalathane sayısı 35’e,  kaşar üretimi 430 tona ulaştığı ifade edilmektedir.

Müzede Sergilenen Kars Endemik Bitkileri – Kars Peynir Müzesi

Kars’ta göz alabildiğince uzanan mera ve ovalarda yetişen Hırı Gürü, Kars Burçağı, Kocasoğulcan, Sarı Yemlik, Koşkoz, Kurt Mürdümüğü, Sendel, Yayla Çanı, Algül, Göle Soğanı, Gül Meryemi ve Kaplanboğan gibi süte aromasını veren endemik bitkiler de müzede tüm ayrıntılarıyla sergilenmiş.

Ahır Bölümü – Kars Peynir Müzesi

Sarıkamış’ın çam ormanlarından alınan ağaçlarla yapılmış ahır bölümü Kars ilindeki gerçek ahırlardan esinlenerek oluşturulmuş. Kars’ta yetişen farklı inek cinslerine yer verilen ahırda büyükbaş hayvan yetiştiricisinin bir günü canlandırılmış. Dirgen, semer, çalğı, teşgere,gelbere,ba,gergi,kaşağı ve inek istolu gibi ahırda kullanılan bazı aparatlarda müzenin bu bölümünde yer almış.

Gravyer Yapım Salonu

Adını orijinal olarak üretildiği İsviçre’deki Gruyeres kasabasından alan Gravyer peyniri, soluk sarı renkli, zengin bir aroma ve tada sahip sert bir peynirdir. Gravyer peynirin yapım aşamalarını daha iyi anlayabilmemiz amacıyla müzenin bu bölümü de bal mumu heykeller ile desteklenmiş.

Süt mayalama/teleme, süzme, presleme, salamura ve dinlendirme işlemi yapan heykellerin olduğu alana gerçek bir imalathaneden eş zamanlı üretim videosu konularak gravyer üretiminin ne kadar zahmetli olduğu ziyaretçilere adım adım gösterilmiş.

İyi bir Kars Gravyeri Nasıl Olmalı?

Müzenin bir bölümüne de iyi bir Kars Gravyerinin nasıl olması gerektiğiyle ilgili bilgiler konulmuş. Sizlerde Kars’a gittiğinizde bu kriterlere uygun gravyer satın alabilirsiniz. Peynirlerin kabuğu sert, renkleri açık kirli kahverengi, kesitlerindeki renk ise fildişi renginden açık sarıya kadar olmalıdır. Kendine özgü olmayan ekşi acı ve mayamsı tat ve koku bulunmamalı, peynirler olgunlaşmış olmalıdır. Küf veya diğer nedenlerden oluşan renk değişimleri bulunmamalıdır. Peynirin kesitlerinde, büyüklükleri ve peynir yapısındaki dağılımları bir tip olan gözler bulunmalı, bunların çapları en çok 1 cm olmalıdır. Peynirler 40-65 cm çapında ve en az 20 kg ağırlığında teker şeklinde olmalıdır.

Peynir Salonu, Kars Çeçil Peyniri, Kars Küflü Çeçil Peyniri, Karın Kaymağı

Yayla ve köy yaşamını yansıtmak amacıyla yapılan müzenin bu bölümünde dağlarda koyun güden çobanlar, kaz yayan insanlar, evlerinde karın kaymağı peyniri ve çeçil peyniri üreten insanlar tüm ince ayrıntılarına kadar düşünülmüş ve maketleri şahane bir işçilikle yapılmış.

Müzenin en sevdiğim kısımlarından biri de burası oldu. Tandırda ekmek pişiren nineler, kurutulmuş inek tezekleri, koyun işkembesine peynir basan ve soğuk odalarda olgunlaşmaya bırakan insanlar, ahırlar ve köy evlerinde kullanılan eşyalar kısacası Kars’ı tam anlamıyla hissedeceğiniz güzel bir bölüm olmuş burası. Gelelim bu insanların ürettiği coğrafi işaret almış ürünlerin yapılışına.

Kars’ta yapılan önemli bir peynir türü olan daha çok Sarıkamış ilçesinde ev koşullarında üretilen ‘karın kaymağı’ peyniri çoğu yerde bulamayacağınız çok değerli bir peynirdir. 24-34 derecede mayalanan inek sütü, pıhtı haline gelmesinin ardından bez torbalarda baskıya alınarak suyu süzülmeye bırakılıyor. Yaklaşık 18 saat süren bu işlemin ardından açılan torba içerisine yüzde 3 oranında tuz ilave edilerek pıhtı ufalanıyor ve belli bir oranda krema veya tereyağı katılıp yoğruluyor.

Daha sonra temizlenmiş ve kurutulmuş hayvan işkembesi içerisine konuluyor. Ağzı sıkıca kapatılarak ve düz bir yerde bırakılarak 120 kilogramlık baskı uygulanıyor. Baskı işlemi 3 gün devam ediyor ve sonra iplere asılarak serin odalarda 3 ay gibi bir süre olgunlaşmaya bırakılıyor. Ardından peynir tüketilmeye hazır hale geliyor.

Çeçil peyniri de Kars’ın yöresel bir peyniridir. Hem taze hem de tulumlara basılarak ve bekletilerek tüketilir. Kadınların kollarına veya süt krema makinasının koluna sararak, çekerek, uzatarak ve daha sonra saç örgüsü şeklinde son şekli verdikleri çeçil peyniri sofraların en lezzetli ve iştah açıcı peynir türlerindendir.

Küflü çeçil ise kaynamış süt ile imal edilen lifli yapısı ve aromatik kokusuyla değişik tadı ve yağsız yapısıyla çok tercih edilen bir peynir çeşididir. Bazı yörelerde Civil Peyniri de denir. Bağırsaklarda görülen rahatsızlıkları da giderici etkisi bulunan Kars küflü peynir, ağız ve diş sağlığı açısından da büyük yarar sağlar. 

Kars Kaşarı Coğrafi İşareti – Kars Peynir Müzesi

Ülkemizin en önemli yöresel merkezleri arasında yer alan Kars, coğrafi işaretli kaşarıyla meşhur bir kentimizdir. Peynir müzesi de haliyle coğrafi işaret almış Kars Kaşarını tüm detayları ile bizlere aktarmış. Çok eskiden Karslı oda arkadaşım sayesinde tattığım bu peynirle ilgili bilgileri panolardan büyük bir heyecanla okurken canımın nasıl çektiğini anlatamam. Olgun peynir sınıfında yer alan Kars kaşarı bir dağ kaşarı olup, üretim süreci zaman içerisinde değişime uğramamıştır

Peynirin yapımında kullanılan süt, 1600 civarında çiçekli bitkinin bulunduğu ve bunlardan 80 civarında taksonun endemik, 20 civarında taksonun ise nadir olduğu Kars ve Ardahan ilindeki meralarda otlayan hayvanlardan elde edilmektedir. Kars kaşarı üretimi mevsimlik bir faaliyettir ve hayvanların Mayıs-Ağustos aylarında merada serbest dolaşımla beslendiği dönemde elde edilen sütlerden üretilmektedir. Söz konusu ürün, muadillerinden merada otlayan hayvanların sütü ile üretilmesi yönüyle ayrılmaktadır. Bugün Kars ilinde modern tesislerde geleneksellik korunarak üretilen Kars Kaşarı ülkenin dört bir yanına pazarlanarak yöre ekonomisinin en önemli sektörü olmuş, ülke genelinde ünü Kars ili ile özdeşleşmiştir.

Kars Evleri Salonu ve Şefin Bölümü Salonu

Şefin bölümü salonu gayet renkli ve ilgi çekiciydi. Yöre halkının mutfaklarında kullandıkları tüm araç ve gereçler tabyanın duvarlarına monte edilmişti. Yere de yer sofrası hazırlanmıştı. Kendimi bir akşam yemeğine davet edilmiş gibi hissetmiştim.

Bir anda şefin videosu duvara yansıtıldı ve yöresel tarifler vererek yapmaya başladı. Kars evleri salonunda ise bulgur pilavlı kaz eti, gravyer peyniri gibi yöresel lezzetlerle kurulmuş davet sofrası vardı. Kars mimarisini aktarmak amacıyla bahçesinde atı olan iki katlı güzel bir ev maketi vardı.

Müze Mağazası ve Kafesi

Çok şık ve modern tasarlanmış müze mağazasından peynir çeşitlerinden alabilir ve kafesinde oturarak tatlarına bakabilirsiniz. Hatta Kars temalı kupa, sweatshirt, şapka, mutfak önlüğü ve peynir sunum tabakları gibi eşyalarda satın alarak müzeden kendinize hatıra bırakabilirsiniz. Masaya konmuş kaz maketi, gerçek gravyer tekeri, süt güğümleri sayesinde değişik ambiyans katmış ışıklandırması ile oturduğum en değişik kafelerden biriydi diyebilirim. 

Benden görüpte bir gün yolunuz bu müzeye düşerse çok sevinirim. Kars’ta gezilecek yerlerle ilgili merak ettiğiniz tüm detaylar için @gezginfino instagram adresime her zaman mesaj atabilirsiniz. Keyifle gezmeler şimdiden.

Diğer yazılarım için. Tıklayın