Azerbeycan’da Nevruz Bayramı Nasıl Kutlanır?
Baharın gelişini simgeleyen Nevruz, Azerbeycanlılar’ın en sevilen bayramlarından biridir. Nevruz Bayramı Azerbeycan’da 20-21 Mart günü kutlanır. Nevruz‘da Devlet dairelerinde, okullarda bir hafta resmi tatil olur.
Azerbeycan‘da Novruz adı ile anılan Nevruz kelimesi fars kökenli bir kelimedir. Anlamı “Yeni Gün” demektir. Nevruz sadece bir topluma özgü olmayıp, tüm Türk Dünyası’nın ortak bayramı olup, diğer Türk devlet ve topluluklarında da kutlanılır. Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Afganistan ve Tacikistan Nevruz’u, ‘milli bayram’ olarak her yıl kutluyor.
Azerbeycan‘da bir ay önceden başlayan Nevruz bayramı su, ateş, rüzgar, toprak çarşambalarına ayrılarak farklı şekilde kutlanıyor. İlk çarşamba su, yani bahara doğru buzların erimesi ile toprak yavaş yavaş canlanmaya başlar. İkinci çarşamba ateş, yani bahara doğru güneş yavaş yavaş toprağı ısıtır. Bu gün ateşler yakılır. Yakılan ateşin üzerinden atlandığı takdirde insanın içinde bulunan tüm kötülük ve çirkinliklerin ortadan kaldırılmış olacağına inanılır. Üçüncüsü, rüzgar çarşambası’dır. Bu çarşamba rüzgar artık uyanmaya başlayan toprağı canlandırmaya başlar, ağaçların tomurcuklanmasını sağlar. Aynı zamanda daha önceden uyanmış olan suyu, ateşi harekete geçirir. Dördüncü çarşamba ise toprak çarşambasıdır. Toprağın ve tabiatın canlanması ile yazın ilk tohumları bu çarşamba gününde serpilir.
Nevruz Bayramı yaklaşınca hep çocukluk günlerim aklıma geliyor. Her ne kadar eski gelenekleri sürdürüyor olsakta, 20 sene öncenin Nevruz‘u başka idi. Nevruz‘un en sevdiğim taraflarından biri de okulda Nevruz kutlamaları yapıyorduk ve bir hafta tatilimiz oluyordu.
Nevruz Gelenekleri
Nevruz geleneklerinden biri, mart ayı gelince her kesin evinde “Semeni” yapılır. Semeni buğdayların yeşermesi sonucu oluşan ot demetidir. Nevruz‘un olmazsa olmazlarındandır.
Mart ayının ilk haftasından itibaren her çarşamba “Tonqal” yakılır. Tonqal odunlardan ateş yakılmasına denir. Ateş yanarak küçülünce, üzerinden dilek tutularak atlanır. “Ağırlığım-uğurluğum odda yansın” denir.
Çeşitli tatlılar hazırlanır. Sanat eseri gibi ince-ince nakışlar konulan şekerburalar, baklavalar, qoğal, badambura, şekerçörek ve başka her yöreye özgü farklı tatlılar yapılır.
Yumurtalar boyanır. Evdeki kişilerin sayısına göre sulu boyayla yumurtalar boyanır. Bayram akşamı yumurta dövüştürülür. İlk önce kiminki kırılırsa o kaybeder.
Yine Nevruz akşamı geleneklerinden biri de, Nevruz Honçası hazırlanır. Bir tepsiye semeni, evde yapılan tatlılar, boyanmış yumurtalar, şekerler, meyve ve meyve kuruları, evdeki kişi sayısına göre rengarenk mumlar dizilir.
Papak (şapka) atılır. Papak atılır derken, papağı komşunun ve ya istediyiniz kimselerin kapısına koyarak, zili basıp saklanılır. Ev sahibi papağı boş geri vermez, içine şeker, meyve, fındık, fıstık vs. gönlünden geçeni koyarak kapıya bırakır ve kapıyı kapatır. Azerbeycan‘a Nevruz‘da giderseniz şapka atılmasına hazırlıklı olun derim. Eşim gibi, hediye geldiğini düşünerek papağı kendinize almayın. Çünki atan kişi kendini göstermemek için kapınızı çalıp papağını geri istemeyecektir.
Nevruz Falları
Fallar bakılır. Benim bile bilmediğim bir sürü Nevruz falları vardır. Genellikle genç kızların yaptığı fallar yaz-yaz bitmez. Aklımda olanlardan biri, yüzük falı yapılır. Her hangi nişan yüzüğünü ipe geçirip, içi yarım su dolu bardağa 3 defa batırıp çıkarıyorsunuz. Tekrar bardağın boş kısmına götürerek kaç defa bardağa çarpacağını sayıp, kaç yaşında evleneceğinizi öğreniyorsunuz. Ve ya boş tencereyi ocağın üzerine koyuyorsunuz. İstediğiniz bekar insanların sayına göre buğday koyuyorsunuz tencereye. Tabi her buğdayı isimlendiriyorsunuz. İlk hangi buğday hareket edip fırladıysa ilk o evlenecektir anlamına geliyor. En değişik fallardan biri ise kapı dinleme falı’dır. Bir dilek tutuyorsun, komşulardan birinin kapısını dinlemeye gidiyorsun. Eğer o komşu evinde güzel şeyler konuşuluyorsa dileğin olacak demektir. Tabi bütün bu fallara inanmasakta, her sene kusursuz yapıyorduk.
Nevruz İnançları
Kulağa garip gelsede, eskiden gelen bazı Nevruz inançları vardır. Son Nevruz Çarşambası kimseye borç verilmez, komşuya elek, un, ekmek vermek uğursuzluk sayılır, mum bitmeden söndürmek olmaz, Nevruz akşamı herkes kendi evinde olur, erken yatılmaz, üzgün olmak olmaz, kavga edilmez, tüm küsenler barışır, yeni kıyafetler giyilir, alış-veriş yapılmaz.
Nevruz Sofrası
En ilginç adetlerden birisi sofrada bir sürü çeşitlerle beraber 7 tane ‘S’ harfi ile başlayan ürün olmasıdır. Semeni, su, süt, süzme, sirke, sarımsak, sumak veya aklınıza gelen başka ‘S’ harfi ile başlayan ürün koya bilirsiniz. Nevruz‘da her evde pilav pişirilir. Yüzden fazla çeşidi olan pilavlardan en çok tercih edilenleri şah pilavı, döşeme pilav, sebzi pilav, kuru meyveli pilav‘dır.
Azerbeycan‘da Nevruz Bayramı sadece evlerde kutlanmıyor, sokaklarda da bir sürü festivaller, etkinlikler yapılıyor. Mesela yöresel kıyafetli sanatçılar müzik ve dans gösterileri yapıyor, Nevruz‘un simge karakterleri Kosa ve Keçel’in yumurta tokuşturması ve atışması izleniliyor. Tarihi kıyafetli askerler halkı selamlıyor, cambaz gösterileri oluyor, özel büyütülmüş horoz dövüştürülüyor.
Azerbeycan‘ı daha yakından tanımak istiyorsanız Bakü Gezi Rehberi ve Azerbeycanda Görmeniz Gereken 7 Şehir yazılarını da okumanızı tavsiye ediyorum.
Nevruz Bayramınız mübarek…
Eklemek istediğiniz birşeyler veya sorularınız varsa, lütfen yorum olarak bırakın. Video için Tıklayın
Lale Tunca
