Gaziantep Kastelleri | Merhaba, Bu kez çok farklı bir yeri ve ihtiyaç amaçlı olarak kullanılan bir yapıyı anlatmak istiyorum. Kastel kelimesini duydunuz mu? Ben daha önce duymamıştım. Gaziantep’de öğretmenlik yapan yeğenim sayesinde öğrenmiş oldum. UNESCO Geçici Kültür Mirası listesine de dahil olan bu mekanlardan ilk olarak Pişirici kasteline giderek geçmiş yıllarda su kanalı olarak kullanılan Kastelleri size de anlatmak istedim. ”Bilmemek değil öğrenmemek ayıptır ” öyle değil mi?.
Kastel Nedir? | Gaziantep Kastelleri
Kastel kelimesinin farklı anlamları vardır. Arapçada yer altı su borusu; Osmanlıcada su yolları anlamına gelen çeşme, yalak, olarak da tanımlanıyor. Anadolu Türk Mimarisinde evlerin su ihtiyacını karşılayabilmek için yapılmış olan kanallardır. Yer altına yapılan bu yapılar su kanalları ile temiz su ve kirli suyu bir birine karıştırmadan halkın kullanmasını sağlayan bu taş yapılar Türk mimarisinin eşişiz yapıları arasında yerini almıştır. Gaziantep’de 6 adet Kastel vardır. Bunların arasında en bilindik olan Kastel Pişirici Mescidi ve Kasteli dir.
1. Pişirici Mescidi Ve Kasteli | Gaziantep Kastelleri
Pişirici Kasteli Gaziantep’deki en eski kastel olduğu biliniyor. Memluklu Dönemi’ne ait olduğu tahmin edilen kastel 13. Yüzyıl sonlarına tarihlendiriliyor. Gaziantep’de bulunan diğer kastellere göre şeması en çok gelişmiş olan kastel.
Kastelde havuz, hela, çimeceklik ( yıkanma ) su teknesi, oturma sekisi ve mescit ile ziyarte yeri bulunur. Özelliğini büyük oranda koruyan kastel 1950, 1976 ve 2015 yıllarında tadilat görmüş. Gaziantep merkez Şahinbey ilçesi Suyabatmaz Mahallesi’nde Pişirici ile Müftü sokaklarının kesiştiği yerde bulunuyor. 2022 itibariyle giriş ücretsiz.
2. İhsan Bey Mescidi ve Kasteli
16. yüzyılda Gaziantep’ te inşa edilen Kozluca Kasteli ile plan ve mimari açısından benzer özellik taşıyan bir diğer yapı Esenbek (ihsanbey) Kastelidir. İhsan Bey Kasteli caminin altında yer alıp eskiden caminin su ihtiyacını karşılamak için kullanıldığı biliniyor Kasteller, abdest alınıp ibadetin yapıldığı insanların dinlenme ve susuzluklarını giderme yeri olarak kullanılan Gaziantep’e özgü yapılardır. 2022 itibariyle giriş ücretsiz.
3. İmam-ı Gazali Kasteli
İmam-ı Gazali’nin inzivaya çekildiğine inanılan kastele kırk basamağı olan bir merdivenle inilir, Hamam gazel denilen bir havuz vardır. Bu havuza eskiden Aynul Gazali derlerdi. Rivayete göre Gazali, Hamam Gazel’e inerken abdestini alır kastelin solundaki küçük odasında çileye girermiş. Kastel aşağıya doğru inen mağara kayalardan oluşuyor. Zeminde bir havuz bulunur. Su kayaların arasından gelerek bu havuzda toplanıyor sonrasın dada yine kayaların arasından sızarak kayboluyor. 2022 itibariyle giriş ücretsiz.
4. Ahmet Çelebi Kasteli
Ahmet Çelebi Cami avlusunda bulunan kastel 1962 yılında yapılmış olan Kastel Cami’nin kuzeydoğu köşesindeki tek kollu merdivenlerle kastele inilebiliyor. Kastelin sadece kuzey duvarı kesme taş ile kaplı, diğer yerler kaya oyma olarak yapılmış. Kastelde bir adet havuz, güney duvarında bir adet kuyu ve kuzey duvarında bir niş ile aydınlatma feneri için yapılmış bir taş konsol bulunuyor. Havuzun suyu, kastelin güney duvarından gelen livas bağlantısına bağlı kanalla havuza akıtılır. Kastelin havalandırması ve aydınlatılması için ayrıca yapılmış olan bir bacaya sahip. 2022 itibariyle giriş ücretsiz.
5. Kozluca Kasteli
Kozluca Cami’nin güneyinde bir konut yapısının altında bulunuyor. Kozluca Kasteli’nin bir bölümü zemin seviyesinin üstündedir. Kastelin yapım yılı kesin olarak bilinmiyor. Hacimlerden birinde iki duvar yüzeyinde hela taşları ile duvar kenarından giden ve hela taşlarının önüne kadar uzanıp temizlenmek için küçük bir havuzcuk oluşturan temiz su kanalları görülebiliyor. Bu sistem Pişirici Kastel’deki sistemle aynı. Diğer bölümünde ise ortada bir havuz bulunuyor. Bu mekanda ayrıca duvar kenarında, kastel içinde suyun dağıldığı ikinci bir havuz bulunuyor.
6. Şeyh Fethullah Kasteli | Gaziantep Kastelleri
1563 yılında yapılmış olan Şıh Camii olarak da bilinen bu yapı Gaziantep’teki en önemli külliyelerden biridir. Caminin Avlusunda merdivenlerle inilen bir kastel bulunuyor. Diğer kastellerle aynı özellikleri taşıyor.
Abdest alınıp ibadet yapılan ve aynı zamanda dinlenmek için kullanılan kastele iniş iki yöndendir. Kastel girişinde iki adet kare havuz ve özgün su kanalları bulunuyor. 2008 yılı içerisinde Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restorasyonu yapılan kastelin güne girişinden kastele girdikten sonra batı tarafta, üzeri tonoz örtülü havuz bulunuyor. Bu havuzun kuzeyinde ise, ikinci bir havuza da yer verilmiş. Bu havuzda ise, su akıntısı günümüzde bulunmamakta olup üzeri açık. Girişin doğusunda kalan kısım da ise, abdest musluklarına ve helalar bulunuyor.
Yine bu mekânların üzeri de tonozlarla örtülmüş. Bu kısım da hem helaların önünde hem de içinde havalandırma boşlukları açılarak hava akımı sağlanmaya çalışılmış. Yapılan restorasyonla birlikte daha orijinal bir görüntüye kavuşturulan kastelin üst tarafında bulunan din görevlileri odaları kaldırılmış. Kastelin güney cephesinde düzgün kesme taşla tekrar ele alınarak eski geometrik şekiller yerine taş işçiliği yapılarak ziyarete açılmı. 2022 itibariyle giriş ücretsiz.
Diğer yazılarıma buradan ulaşabilirsiniz.
Daha fazlası için Instagram’da takip edebilirsiniz… cigdemmmky
Sevgilerimle,
Çiğdem
